وبلاگ
آموزش جامع قالب بندی پایان نامه در ورد – بخش 1
فهرست مطالب
آموزش گامبهگام قالببندی پایاننامه در ورد؛ بخش اول
اهمیت موضوع نوشتن یک پایان نامه منسجم و داشتن یک ارائه جذاب باعث شد تا تصمیم بگیرم در یک مجموعه مقاله به آموزش قالب بندی پایان نامه و جزییات آن بپردازم.
این مجموعه مقاله نسبتا طولانی یک آموزش گامبهگام قالب بندی پایان نامه در ورداست که بسیار بسیار کامل و با رعایت همه جزییاتی است که برای تهیه یک پایان نامه و یک قالب پاورپوینت به آن نیاز دارید. پس اگر وقت ندارید تا پایان هر مقاله پیش بروید، میتوانید از فهرست بالا موضوع مورد نظر خودتان را انتخاب کنید و مستقیم به همان بهش مراجعه کنید.
اهمیت رعایت فرمت دانشگاه در تنظیم قالب بندی پایان نامه
نوشتن پایاننامه، تنها به گردآوری مطالب علمی و پژوهشی ختم نمیشود؛ بلکه یکی از مهمترین مراحل، تنظیم دقیق و استاندارد ساختار پایاننامه در نرمافزار ورد (Microsoft Word) است. در دانشگاههای ایران، هر موسسه آموزش عالی دارای دستورالعمل مشخصی برای نگارش پایاننامه است که رعایت نکردن آن میتواند منجر به رد پایاننامه، بازگشت برای اصلاح یا حتی تأخیر در دفاع شود.
در این مرحله، چیزی که اهمیت زیادی دارد، پاراگرافبندی اصولی و استفاده درست از استایلها و رعایت فرمت پایاننامه دانشگاهی است. این دو عامل نهتنها به خوانایی متن کمک میکنند، بلکه برای تهیه فهرست خودکار، فهرست شکلها، جداول، و ساختاردهی منظم پایاننامه ضروری هستند.
فرمت صحیح پایاننامه نشاندهنده میزان دقت، نظم، و توجه دانشجو به جزئیات است. شاید در نگاه اول استفاده از استایل یا تنظیم پاراگراف ساده به نظر برسد، اما اگر استانداردهای دانشگاهی مانند موارد زیر را رعایت نکنید، با مشکلات جدی روبهرو خواهید شد:
- فاصله مناسب بین خطوط (معمولاً ۱.۵ خطی یا دقیقاً تعیینشده در آییننامه)
- تورفتگی (Indent) در ابتدای پاراگرافها
- رعایت فونت و اندازه مورد تأیید دانشگاه (معمولاً BNazanin با سایز ۱۴)
- استفاده از Headingهای استاندارد برای ایجاد فهرست مطالب خودکار
اگر تجربهای از مراجعه مکرر به دفتر تحصیلات تکمیلی برای اصلاحات پایاننامه داشته باشید، احتمالاً میدانید که فرمتبندی غلط یکی از پرتکرارترین دلایل مردودی اولیه پایاننامه است.
علاوه بر رعایت قوانین دانشگاهی، قالب بندی پایان نامه بر اساس اصول و الگوهای استاندارد، از نظر سئو داخلی فایل نیز اهمیت دارد. بله، اگر نسخه PDF پایاننامه شما قرار است در سایت دانشگاه یا سامانه ایرانداک قرار گیرد، استفاده صحیح از استایلها، تگهای ساختاری و قالببندی حرفهای، میتواند در ایندکس بهتر فایل توسط گوگل اسکولار (Google Scholar) و سایر موتورهای جستجو نقش داشته باشد.
پس بیایید در ادامه این مقاله بهصورت کاملاً کاربردی و گامبهگام، تنظیمات پاراگراف و استایلها در ورد را یاد بگیریم، بهگونهای که نهتنها در نگاه اساتید، بلکه در نگاه الگوریتمهای سئو نیز ساختاری صحیح و استاندارد داشته باشد.
این مقاله بخش اول از سری مقالات سایت در خصوص تهیه و ارائه پایان نامه و قالب پاورپوینت مرتبط با جلسه دفاع است.
تعریف پاراگرافبندی و استایل در ورد
برای رسیدن به یک پایاننامه حرفهای، باید دو ابزار کلیدی نرمافزار ورد را بهخوبی بشناسیم: پاراگرافبندی (Paragraph Formatting) و استایلها (Styles). این دو، شالودهی ساختاردهی متن در اسناد علمی هستند.
پاراگرافبندی چیست و چه کاربردی دارد؟
پاراگرافبندی به تنظیمات بصری و ساختاری یک یا چند پاراگراف در متن گفته میشود که به خواننده کمک میکند تا اطلاعات را بهصورت منظمتر و منطقیتر درک کند. پاراگرافها مثل نفسهای متن هستند؛ بین هر دو نفس، باید مکثی باشد تا مخاطب دچار خستگی نشود.
در نرمافزار ورد، پاراگرافبندی شامل این موارد میشود که باید در برای قالببندی پایاننامه آنها را رعایت کرد:
- تراز متن (Alignment): چپچین، راستچین، وسطچین یا Justify. در پایاننامهها معمولاً “تراز کامل” (Justify) پیشنهاد میشود.
- فاصله بین خطوط (Line Spacing): معمولاً فاصله 1.5 یا 2 خطوط، بسته به آییننامه دانشگاه.
- فاصله قبل و بعد از پاراگراف (Spacing Before/After): برای جلوگیری از شلوغی و چسبیدن متون به هم.
- تورفتگی (First Line Indent): بهجای زدن اسپیس دستی یا زدن دکمه تب (Tab)، باید بهصورت اصولی تورفتگی برای شروع پاراگراف تعریف شود.
- کنترل شکست خط و صفحه: جلوگیری از شکستن پاراگراف در انتهای صفحه و افتادن بخشی از متن در صفحه بعد.
استایلها در ورد چه هستند و چرا اهمیت دارند؟
استایل (Style) مجموعهای از تنظیمات از پیشتعریفشده برای متون است که به شما امکان میدهد ساختار و ظاهر متن خود را با چند کلیک کنترل کنید. هر بخش از متن میتواند به یک استایل مشخص متصل شود تا فونت، اندازه، رنگ، فاصله و… آن حفظ و هماهنگ باشد.
در پایاننامهنویسی و قالب بندی پایان نامه، استایلها بیش از یک مزیت دارند:
- ایجاد فهرست مطالب خودکار: تنها با استفاده درست از استایلهای Heading1، Heading2 و Heading3.
- افزایش سرعت و دقت ویرایش: با یک کلیک، ظاهر تمام تیترهای فصل یا بخشها را تغییر دهید.
- یکدستی طراحی متن: از ابتدای کار تا پایان، ظاهر تمامی بخشها هماهنگ میماند.
- حفظ ساختار در تبدیل به PDF: هنگام انتشار، بدون نیاز به اصلاح مجدد، ساختار فایل شما بهصورت کاملاً منظم منتقل میشود.
انواع استایل در ورد
- Normal: استایل پیشفرض برای بدنه متن
- Heading 1: برای عنوان فصلها
- Heading 2: برای عناوین داخلی هر فصل
- Heading 3: زیرعنوانهای فرعی در هر بخش
- QuoteیاEmphasis :برای نقلقولها یا تأکید بر برخی جملات
چرا نباید فقط به ظاهر نگاه کنیم؟
بسیاری از دانشجویان فقط با تغییر دستی فونت، اندازه، یا Bold کردن تلاش میکنند ظاهر متن را درست کنند، اما این اشتباه است! چون ورد این تغییرات را بهعنوان استایل نمیشناسد و در نتیجه این اشتباه در قالب بندی پایان نامه:
- فهرست مطالب خودکار ایجاد نمیشود یا ناقص است.
- در تبدیل به PDF یا بارگذاری در سامانه دانشگاه ساختار بههم میریزد.
- ویرایش کلی سخت و زمانبر خواهد بود.
فرمت مصوب قالب بندی پایان نامه در دانشگاههای ایران
بسیاری از دانشگاههای ایران، بهویژه دانشگاههای دولتی، آزاد، پیامنور و علمی-کاربردی، دارای آییننامهها و شیوهنامه پایاننامه نسبتاً مشابهی برای نحوه نگارش پایاننامه هستند. این استانداردها معمولاً از سوی «مدیریت تحصیلات تکمیلی» هر دانشگاه صادر میشود و رعایت آنها در قالب بندی پایان نامه، برای پذیرش و تأیید پایاننامه الزامی است.
استانداردهای ظاهری قالب بندی پایان نامه در ایران
در جدول زیر، مهمترین تنظیمات تایپی و قالببندی پایاننامه در بیشتر دانشگاههای ایران را مشاهده میکنید:
| عنصر | تنظیم استاندارد |
| فونت متن اصلی | BNazanin یا BZar |
| اندازه فونت متن | 14 |
| فونت عناوین فصلها | B Titr یا Bold BNazanin |
| اندازه فونت عنوانها | 16 تا 18 |
| فاصله بین خطوط (Line Spacing) | 1.5 |
| تورفتگی پاراگراف (First Line Indent) | 0.5 سانتیمتر |
| حاشیه بالا و پایین صفحه | 2.5 سانتیمتر |
| حاشیه چپ (جهت صحافی) | 3.5 سانتیمتر |
| تراز متن | (Justify – تراز کامل) |
| صفحهبندی | از چکیده تا پایان، معمولاً وسط پایین یا گوشه بالا/پایین سمت راست |
| فرمت فایل نهایی | PDF قابل جستوجو و بدون رمز |
نکته مهم: توصیه میشود قبل از شروع نگارش، فایل راهنمای فرمت پایاننامه دانشگاه خود را از سایت دانشگاه یا دفتر تحصیلات تکمیلی دریافت کنید.
الزامات ساختاری در متن پایاننامه
ساختار و قالب بندی پایان نامه از چند بخش اصلی تشکیل شده است که هرکدام باید با استایل خاص خود فرمت شوند. این ساختار شامل موارد زیر است:
- صفحه عنوان (Cover Page): معمولاً بدون شماره صفحه، با فونت درشت و وسطچین.
- تقدیر و تشکر، چکیده فارسی، فهرست مطالب: شروع شمارهگذاری با حروف الفبای فارسی (الف، ب، ج، …).
- مقدمه تا پایان فصول اصلی: شروع شمارهگذاری عددی از 1.
- منابع و پیوستها: ادامه شمارهگذاری یا شروع جدید (بسته به آییننامه).
ساختار سلسلهمراتبی عنوانها
در اکثر دانشگاهها، در قالب بندی پایان نامه، عنوانها باید دارای سلسلهمراتب مشخصی باشند تا در فهرست خودکار قابل تفکیک باشند. بهطور معمول:
- Heading 1: عنوان فصلها (مثلاً فصل اول: مقدمه)
- Heading 2: عنوانهای اصلی درون فصل (مثلاً 1-1 بیان مسئله)
- Heading 3: زیرعنوانها (مثلاً 1-1-1 اهمیت تحقیق)
استفاده از استایلهای Word برای هرکدام از این موارد، اجباری است و نباید در قالب بندی پایان نامه این ساختار را بهصورت دستی با Bold و تغییر اندازه فونت انجام داد.
این ساختار را بهصورت دستی با Bold و تغییر اندازه فونت انجام داد.
الزامات خاص برخی دانشگاهها
برخی دانشگاهها (بهویژه صنعتیها یا پژوهشمحورترها مانند شریف، علم و صنعت، تهران، تربیت مدرس) ممکن است الزامات خاصی داشته باشند، مانند:
- درج لوگو در صفحه عنوان
- فهرست شکلها و جداول با قالب خاص
- فرمت خاص منابع(APA، Chicago، Harvard و…)
اگر دانشگاه شما یکی از این موارد است، حتماً فایل راهنما یا الگوی رسمی Word آن را از بخش تحصیلات تکمیلی دریافت کنید تا قالب بندی پایان نامه خود را بر اساس استانداردها و الگوهای داشنگاه خود انجام دهید.
آموزش کامل تنظیم فاصله خطوط، تورفتگی و تراز متن در ورد
برای اینکه قالب بندی پایان نامه شما از نظر پاراگرافبندی دقیقاً مطابق استانداردهای دانشگاههای ایران باشد، باید با ابزارهای مربوط به تنظیمات پاراگراف در ورد آشنا شوید. در این بخش، مرحلهبهمرحله تمام تنظیمات لازم را بررسی میکنیم.
مرحله اول: تنظیم فاصله بین خطوط (Line Spacing)
فاصله بین خطوط، تأثیر زیادی بر خوانایی پایاننامه دارد. اغلب دانشگاهها فاصله 1.5 را بهعنوان استاندارد مشخص کردهاند.
مراحل تنظیم:
- کل متن (یا بخشی از متن) را انتخاب کنید.
- به تب Home بروید.
- در گروه Paragraph روی فلش کوچک پایین سمت راست کلیک کنید.
- در پنجره باز شده، گزینه Line Spacing را روی 1.5 یا مقدار تعیینشده توسط دانشگاه قرار دهید.
- در صورت نیاز، گزینه Exactly را انتخاب کرده و مثلاً 18pt را برای فونت سایز 14 وارد کنید.
مرحله دوم: تنظیم تورفتگی پاراگراف (First Line Indent)
در تنظمیات قالب بندی پایان نامه، تورفتگی در ابتدای پاراگرافها، نشانهای از حرفهای بودن ساختار نوشتار است. بسیاری از دانشجویان بهاشتباه با زدن دکمهی Space یا Tab این کار را انجام میدهند که غیراستاندارد است.
مراحل تنظیم:
- متن را انتخاب کنید.
- دوباره به گروه Paragraph بروید.
- در همان پنجره تنظیمات پاراگراف، از بخش Indentation گزینهی Special را روی First Line قرار دهید.
- مقدار تورفتگی را 0.5 سانتیمتر یا 0.5 inch وارد کنید (بسته به زبان ورد شما).
نکته: این تنظیم فقط برای پاراگرافهای متن اصلی است و برای عنوانها نباید استفاده شود.
مرحله سوم: تراز کردن متن (Justify)
در زمان قالب بندی پایان نامه، برای یکنواختی و زیبایی متن، پایاننامهها معمولاً بهصورت تراز کامل (Justify) نوشته میشوند تا متن دو طرف چین باشد.
روش انجام:
- متن را انتخاب کنید.
- در تب Home، در بخش Paragraph روی آیکون Justify کلیک کنید (آیکونی با خطوط یکنواخت دوطرفه).
- یا از کلید ترکیبی Ctrl + J استفاده کنید.
مرحله چهارم: حذف فاصله بین پاراگرافها
گاهی ورد در قالب بندی پایان نامه، بهطور پیشفرض پس از هر پاراگراف، فاصله اضافهای درج میکند که نباید در پایاننامه وجود داشته باشد.
مراحل حذف فاصله:
- به پنجره Paragraph بروید.
- مقادیر Spacing Before و After را به 0 pt تغییر دهید.
- در صورت نیاز، گزینهی Don’t add space between paragraphs of the same style را تیک بزنید.
مرحله پنجم: جلوگیری از شکستن پاراگراف در صفحه جدید
اگر یک پاراگراف در انتهای صفحه نصفه بیفتد و ادامه آن در صفحه بعد قرار بگیرد، خوانایی متن کاهش پیدا میکند.
برای جلوگیری از این مشکل:
- روی پاراگراف مورد نظر راستکلیک کرده و Paragraph را بزنید.
- در تب Line and Page Breaks، گزینهی Keep lines together و Keep with next را فعال کنید تا در زمان قالب بندی پایان نامه خوانایی متن شما کاهش پیدا نکند.
نکات طلایی برای حرفهایتر شدن پاراگرافبندی
- از کلید Enter برای ایجاد فاصله زیاد بین سطرها استفاده نکنید.
- برای بخشهایی مثل فهرست مطالب یا منابع، تنظیمات پاراگراف باید جداگانه و بدون تورفتگی باشد.
- برای زبان فارسی، جهت متن را همیشه روی “Right-to-Left” قرار دهید تا نقطهگذاری صحیح انجام شود.
چگونه استایل استاندارد پایاننامه بسازیم؟
استایلها در ورد به شما این امکان را میدهند که ساختار متنی پایاننامه خود را حرفهای، قابل تنظیم، و هماهنگ بسازید. استفاده از استایلها نهتنها باعث صرفهجویی در زمان و کاهش خطاها میشود، بلکه به شما کمک میکند تا با یک کلیک، ظاهر و ساختار کل پایاننامه را یکدست و استاندارد نگه دارید و به راحتی بتوانید قالب بندی پایان نامه خود را تغییر داده یا اصلاح کنید.
در ادامه، روش ساخت استایل استاندارد برای پایاننامه طبق آییننامه دانشگاههای ایران را آموزش میدهیم.
استایل چیست؟ چرا در پایاننامه ضروری است؟
استایل مجموعهای از تنظیمات از پیش تعریفشده شامل فونت، اندازه، رنگ، فاصله خطوط، تورفتگی، تراز، و موارد دیگر است. زمانی که یک استایل را به یک پاراگراف اختصاص میدهید، تمام این ویژگیها بهصورت خودکار روی آن اعمال میشوند.
در پایاننامهنویسی، این کاربردها را خواهید داشت:
- ساخت فهرست خودکار
- هماهنگی ظاهر فصلها، عنوانها و متن اصلی
- امکان تغییر یکجای ساختار تمام متن
- استانداردسازی طبق آییننامه دانشگاه
ساخت استایل سفارشی در ورد – مرحله به مرحله
مرحله 1: باز کردن پنجره Styles
- وارد تب Home شوید.
- در بخش Styles، روی فلش کوچک سمت راست پایین کلیک کنید تا پنل Styles باز شود.
- در پایین این پنل، روی گزینهی New Style کلیک کنید.
مرحله 2: ایجاد استایل برای متن اصلی (Normal)
- نام استایل را مثلاً “متناصلی پایاننامه” وارد کنید.
- فونت را BNazanin و اندازه را 14 قرار دهید.
- تراز متن: Justify
- فاصله بین خطوط: Exactly 18 pt یا Line spacing = 1.5
- تورفتگی: First line = 0.5 cm
- گزینهی Add to Quick Style list را فعال کنید.
- روی OK کلیک کنید.
اکنون میتوانید هر متنی را انتخاب کرده و با یک کلیک روی این استایل، تمام تنظیمات را اعمال کنید.
مرحله 3: ساخت استایل برای عناوین فصلها (Heading 1)
- دوباره به New Style بروید.
- نام استایل را مثلاً “عنوان فصل” یا “Heading 1” بگذارید.
- فونت را B Titr یا Bold BNazanin و اندازه را 16 یا 18 قرار دهید.
- تراز متن: Center یا Right
- Bold فعال و فاصله بین خطوط روی Single یا 1.15
- این استایل را به عنوان پایه برای Heading 1 ذخیره کنید.
- در صورت نیاز، رنگ را تغییر ندهید تا رسمی باقی بماند.
مرحله 4: ساخت استایل برای تیترهای داخلی (Heading 2 و 3)
- Heading 2 برای عنوانهای فرعی مانند “1-1 بیان مسئله”
- Heading 3 برای “1-1-1 اهمیت موضوع”
ویژگیهای پیشنهادی:
| Heading | فونت | اندازه | Bold | تورفتگی |
| Heading 2 | BNazanin | 14 | بله | بدون |
| Heading 3 | BNazanin | 13 | بله | بدون |
استفاده از استایلها در عمل
- هنگام نوشتن هر فصل یا بخش جدید، بهجای تغییر دستی فونت و سایز، کافیست استایل مربوطه را انتخاب کنید.
- با استفاده از Navigation Pane میتوانید بین فصلها و بخشها جابهجا شوید.
- در پایان، برای ساخت فهرست مطالب، فقط استایلها را انتخاب میکنید و ورد بهصورت خودکار فهرست را میسازد.
راهنمای تنظیم استایلها و پاراگرافها در پایاننامه و نکات حرفهای برای استایلگذاری در قالب بندی پایان نامه
- از کلید Shift+Alt+Left/Right برای تغییر سطح Headingها استفاده کنید.
- استایلها را به قالب ورد خود ذخیره کنید تا در فایلهای دیگر هم قابل استفاده باشند.
- هیچگاه عنوانها را فقط Bold یا بزرگ نکنید؛ همیشه از Heading استفاده کنید.
تنظیم Headingها برای ساخت فهرست خودکار
یکی از مزیتهای بزرگ استفاده از استایلها در ورد، قابلیت ایجاد فهرست مطالب خودکار است؛ قابلیتی که در پایاننامهها الزامیست. این کار فقط در صورتی ممکن است که برای عنوان فصلها و بخشها از استایلهای Heading استفاده کرده باشید.
فهرست خودکار چیست و چرا اهمیت دارد؟
فهرست مطالب خودکار (Table of Contents) بخشی از پایاننامه است که بهصورت خودکار، عنوانهای اصلی، فرعی و زیرعنوانها را همراه با شماره صفحه آنها فهرست میکند. این فهرست باید همیشه بهروز باشد، بهویژه زمانی که محتوا تغییر میکند یا فصل جدیدی اضافه میشود.
مزایای فهرست خودکار در قالب بندی پایان نامه:
جلوگیری از شمارهگذاری دستی و اشتباه
صرفهجویی در زمان هنگام ویرایش نهایی
قابلقبول بودن توسط سیستمهای بررسی دانشگاه
افزایش ساختار و نظم فایل برای انتشار دیجیتال و SEO
نحوه استفاده از Heading برای فهرست
مرحله 1: اختصاص استایل Heading به عنوانها
در مراحل قبل و در زمان ظراحی قالب بندی پایان نامه، استایلهای زیر را ساختیم یا ویرایش کردیم:
Heading 1: برای عنوان فصلها مثل “فصل اول: مقدمه”
Heading 2: برای بخشهای درون فصل مثل “1-1 بیان مسئله”
Heading 3: برای زیرعنوانها مثل “1-1-1 اهمیت موضوع”
اکنون باید هنگام نوشتن هر فصل، از این استایلها بهصورت دقیق استفاده کنیم.
مرحله 2: فعالسازی Navigation Pane (پیمایش)
این پنجره در ورد به شما امکان میدهد ساختار پایاننامه را ببینید و بهسرعت بین فصلها جابهجا شوید:
از تب View گزینه Navigation Pane را فعال کنید.
حالا هر Heading که استفاده کرده باشید، در این پنجره نمایش داده میشود.
مرحله 3: درج فهرست مطالب خودکار
نشانگر موس را در صفحهای که میخواهید فهرست قرار گیرد (معمولاً بعد از چکیده و قبل از فصل اول) قرار دهید.
به تب References بروید.
گزینه Table of Contents را انتخاب کنید.
یکی از قالبهای آماده را انتخاب کنید (پیشنهاد: Automatic Table 1).
ورد بهصورت خودکار با استفاده از Headingها، فهرست مطالب را درج میکند.
بهروزرسانی فهرست مطالب پس از ویرایش متن
هر زمان که عنوانی اضافه یا حذف شد، کافیست:
روی فهرست کلیک کنید.
گزینه Update Table را انتخاب کنید.
در پنجره باز شده، گزینه Update entire table را بزنید.
با این کار، تمام عنوانها و شماره صفحات جدید و قالب بندی پایان نامه شما بهروزرسانی خواهند شد.
فهرست شکلها و جداول خودکار – تکمیل حرفهای پایاننامه
اگر در پایاننامه خود از شکل، نمودار یا جدول استفاده کردهاید، باید در زمان قالب بندی پایان نامه برای آنها نیز فهرست جداگانه تهیه کنید.
مراحل:
روی شکل یا جدول راستکلیک کرده و Insert Caption را بزنید.
نوع را انتخاب کنید (شکل، جدول و…) و عنوان را وارد کنید.
سپس به تب References بروید و از گزینه Insert Table of Figures استفاده کنید.
نوع Caption را انتخاب کنید (مثلاً Table برای جداول) و فهرست را درج کنید.
نکات طلایی برای ساخت فهرست حرفهای
از تنظیمات Heading درست استفاده کنید تا فهرست کامل ساخته شود.
برای عناوین ترجمهشده انگلیسی، از Heading اختصاصی استفاده کنید.
نام فصلها را با فرمت صحیح تایپ کنید تا در فهرست زیبا و منظم دیده شوند.
فهرست مطالب باید درون فایل Word و PDF خروجی دقیقاً همخوانی داشته باشد.
